قانون تامین‌اجتماعی با تدارک انواع بیمه، زمینه پوشش بیمه کلیه اقشار را فراهم ساخته است که شامل بیمه اجباری، بیمه‌های اختیاری و صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌های خاص ( بیمه رانندگان ، بیمه کارگران ساختمانی ، بیمه قالی بافان ، بیمه زنان خانه دار ،بیمه هنرمندان و…) می‌شود.

 

می‌توان گفت بیمه اجباری بیمه کارگران و نیروهای مولد است و بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد، بیمه کارفرمایان . در این مقاله به تفاوت‌های بین بیمه مشاغل آزاد و بیمه اجباری می‌پردازیم.

بیمه بیکاری فقط برای مشمولان قانون کار هست

۱- مشولان بیمه اجباری مشمول قانون کارند و بر اساس ماده ۱۴۸ قانون کار کلیه کسانی که در کارگاه‌ها و واحدهای مشمول قانون کار اشتغال دارند، مشمول بیمه تامین‌اجتماعی نیز هستند و کارفرما موظف است حق‌بیمه آنان را به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کند. در بیمه اجباری کارگر می‌تواند با مراجعه به مراجع پیش‌بینی‌شده در قانون، خواستار احیای سابقه خود شود. در این صورت کارفرما به‌عنوان مسئول پرداخت حق‌بیمه، باید ضمن پرداخت حق‌بیمه دوره مورد نظر، جریمه نیز پرداخت کند. در صورتی که در بیمه مشاغل آزاد و بیمه اختیاری ، کارفرمایی وجود ندارد و خود بیمه‌شده موظف است حق‌بیمه را پرداخت کند و اگر از پرداخت حق‌بیمه خودداری کند، سابقه‌ای برایش منظور نمی‌شود.

عدم وجود کارفرما در بیمه اختیاری و بیمه مشاغل آزاد

۲- در بیمه اجباری و مشمولان قانون کار که دارای کارفرما هستند بیمه بیکاری نیز وجود دارد. ولی در بیمه آزاد به دلیل اینکه کارفرما وجود ندارد و در واقع بیکاری و اخراج به لحاظ خوداشتغالی فرد منتفی است، موضوع بیمه بیکاری نیز موضوعیت ندارد. بر همین اساس نیز ۳ درصد حق‌ بیمه بیکاری در بیمه مشاغل آزاد پرداخت نمی‌شود.

انتخاب نوع خدمت در بیمه اختیاری و خویش فرما و اجباری بودن خدمت در بیمه اجباری

۳- در بیمه اجباری کلیه خدمات و تعهدات بیمه‌ای در چارچوب قانون به بیمه‌شده و خانواده وی شامل انواع مستمری و درمان و… ارائه می‌شود، ولی در بیمه مشاغل آزاد متقاضی می‌تواند نوع بیمه و خدمات را انتخاب کند.

بر این اساس با پرداخت فقط ۱۲ درصد از دستمزد توافق‌شده، می‌تواند از مستمری بازنشستگی پس از احراز شرایط ماده ۷۶ قانون تامین‌اجتماعی برخوردار شود و با پرداخت ۲ درصد دیگر، از مستمری فوت قبل از بازنشستگی، با پرداخت ۴ درصد دیگر نیز از خدمات مستمری ازکارافتادگی کلی بهره‌مند شود. درمان در بیمه آزاد به صورت سرانه دریافت می‌شود. بنابراین حق‌بیمه در مشاغل آزاد شامل ۱۸ درصد و سرانه درمان خواهد بود. (البته پذیرش بند اول (بازنشستگی) در هر حالت الزامی است.) در صورتی که در بیمه اجباری کلیه خدمات با پرداخت ۳۰ درصد از دستمزد ارائه می‌شود.

برخی از خدمات به بیمه مشاغل آزاد تعلق نمی گیرد

۴- برخی از خدمات در بیمه مشاغل آزاد به خاطر ویژگی خاص این نوع بیمه منتفی است؛ از قبیل غرامت دستمزد ایام بیماری و مرخصی زایمان ، انواع غرامات و مستمری‌های ازکارافتادگی جزئی و حوادث ناشی از کار .

در بیمه اجباری در صورت بروز حادثه در محل کارگاه شرایط سهل‌تری بابت ازکارافتادگی و مستمری بازماندگان وجود دارد که در بیمه مشاغل آزاد، به خاطر فقدان اشتغال در کارگاه و نداشتن کارفرما، این موارد موضوعیت ندارند. در بیمه صاحبان حرف و مشاغل آزاد شرایط و نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی و شرایط پرداخت مستمری ازکارافتادگی غیرناشی از کار و مستمری فوت غیرناشی از کار همانند دیگر بیمه‌شدگان اجباری است.

در بیمه اجباری قواعد و مقررات اجباری حاکم است

۵- در بیمه اجباری قواعد و مقررات اجباری حاکم است و نوع قرارداد در این نوع بیمه الحاقی محسوب می‌شود، ولی در بیمه مشاغل آزاد پذیرش بیمه با انعقاد قرارداد دوجانبه میان متقاضی و سازمان تامین‌اجتماعی در چارچوب اصول کلی قراردادها شکل گرفته و تشریفاتی محسوب می‌شود. بر این اساس فرد در بیمه اجباری، حتی اگر حق‌بیمه پرداخت نشود، بالقوه مشمول بیمه قرار می‌گیرد، اگرچه در عمل تحقق ‌نیافته و حق‌بیمه‌ای پرداخت نشده باشد. ولی در قرارداد بیمه حرف و مشاغل آزاد فقط با انعقاد قرارداد تعهدات طرفین به ظهور و بروز می‌رسد.

تفاوت مرجع شکایت از تامین اجتماعی در بیمه اجباری و بیمه خویش فرما

۶- مرجع شکایت بابت بیمه، سابقه و قرارداد کار در بیمه‌های اجباری هیئت‌های حل اختلاف وزارت کار است، در حالی که در بیمه حرف و مشاغل آزاد مرجع رسیدگی به قرارداد بیمه و شکایات بین بیمه‌شده و سازمان تامین‌اجتماعی، دیوان عدالت اداری و محاکم قضایی است.

تفاوت استفاده از خدمات درمانی و دفترچه بیمه

۷- استفاده از خدمات درمانی در بیمه اجباری رایگان است، ولی در بیمه مشاغل آزاد مبلغی فرانشیز یا خودپرداختی نیز باید توسط بیمه‌شده پرداخت شود.

پرداخت کمک هزینه کفن‌ودفن

در بیمه اجباری برقرار بودن ارتباط بیمه شده با کارفرمای کارگاه مشمول قانون تامین اجتماعی، شرط اصلی پرداخت کمک هزینه کفن و دفن به بازماندگان بیمه شده متوفی است در حالی که  کمک‌هزینه کفن‌و دفن به خاطر نبود رابطه کارگر و کارفرمایی شامل حال بیمه‌شدگان حرف و مشاغل آزاد نمی‌شود.

انواع حق‌ بیمه در بیمه تامین اجتماعی

۱- حق‌بیمه‌ای که براساس دستمزد و حقوق پرداختی توسط کارفرما محاسبه و تعیین می‌شود.
۲- حق‌بیمه‌ای که به‌صورت مقطوع و براساس ماده ۳۵ قانون تامین اجتماعی توسط سازمان تامین‌اجتماعیبرای برخی از مشاغل تعیین می‌شود.
۳- حق‌بیمه‌ای که برای بیمه‌ حرف و مشاغل آزاد و  بیمه اختیاری ( بیمه خویش‌فرما ) تعیین می‌شود که بر اساس دستمزد و حقوق اعلامی متقاضی و قرارداد فی‌مابین تعیین می‌شود. در این حالت میزان دستمزد اعلامی می‌بایست بین حداقل و حداکثر دستمزد سال مورد نظر باشد.