تراز نامه (صورت وضعیت مالی )
تعریف
صورت وضعیت مالی که به عنوان ترازنامه (Balance Sheet) شناخته می شود ، وضعیت مالی یک واحد تجاری را در تاریخ مورد نظر نشان می دهد . دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام سه بخش تشکیل دهنده ترازنامه می باشد .
ترازنامه به استفاده کنندگان صورت های مالی کمک می کند توانایی مالی یک نهاد از نظر ریسک نقدینگی ،ریسک مالی ،ریسک اعتباری،و ریسک کسب و کار ارزیابی نمایند .
ترازنامه شامل عناصر کلیدی زیر است :
۱- دارایی ها : یک دارایی چیزی است که یک نهاد مالک آن است و یا آن را کنترل می کند که هدف نهایی آن منافع اقتصادی می باشد .دارایی ها در ترازنامه تحت عنوان دارایی های جاری و غیر جاری دسته بندی می شوند . بسته به طول مدت سود آوری در طول دوره مالی و یا سود دهی بیش از یک دوره مالی که انتظار سود آوری آن می رود به جاری و غیر جاری دسته بندی می شوند . یک دارایی که منافع اقتصادی ان در دراز مدت متوجه شرکت خواهد شد غیر جاری طبقه بندی می شود .در حالی که دارایی ای که انتظار می رود ظرف یک سال از تاریخ گزارش منافع اقتصادی آن متوجه شرکت می شود به عنوان دارایی های جاری طبقه بندی می شوند .
دارایی ها در ترازنامه بر اساس طبیعت خود به عنوان مشهود و نامشهود طبقه بندی می شوند :
- مشهود هر انچه که دیده می شوند و به عبارتی صورت فیزیکی دارد و در موسسه قابل اندازه گیری است مانند ماشین آلات ، تجهیزات و هر ماده فیزیکی در این دسته قرار دارند .
- نامشهود به قسمتی از دارای ها گفته می شود که قابل دیدن نیست اما برای ئاحد تجاری سود آور می باشد مانند اعتبار در بازار ، سرقفلی محل کسب و یا حسن نیت از دارایی های نامشهود به شمار می روند .
دارایی های جاری عبارتند از :
- پول نقد و معادل هایش : بیشتر معادل های دارایی جاری شامل اسناد خزانه و گواهی های سپرده کوتاه مدت و ارز می باشد
- اوراق بهادار : اوراق بهادار سهام که برای آن بازار بورس وجود دارد .
- حساب های دریافتنی : پول هایی که مشتریان به شرکت بدهکارند (لازم به ذکر است که همیشه درصدی از این حساب ها به عنوان مشکوک الوصول در نظر گرفته می شود )
- موجوی ها : محصولات اماده برای فروش (به قیمتی کمتر از قیمت بازار)
- پیش پرداخت ها : معادل وجه نقدی که در حال حاظر برای مواردی مانند بیمه ، قرادادهای تبلیغاتی و یا اجاره پرداخت شده است
دارایی های غیر جاری عبارتند از:
- سرمایه گذاری های بلند مدت
- دارایی های ثابت : شامل زمین ، ماشین آلات ، تجهیزات ، ساختمان و …
- دارایی های نامشهود : شامل سرقفلی وحسن نیت غیر فیزیکی و ….
۲- بدهی ها
ترازنامه همچنین مقدار بدهی های مستقیم موسسسه را در تاریخ ترازنامه در سمت چپ نمایش می دهد .بدهی ها تعهدات موسسه در قبال مشتریان تا تاریخ ترازنامه می باشد .بدهی ها تحت عنوان جاری و غیر جاری دسته بندی می شوند .یدهی های جاری اغلب آن دسته از بدهی ها هستند که انتظار می رود موسسه در طول دوره مالی آنها را پرداخت کند . اما بدهی های غیر جاری در بیش از یک دوره مالی تسویه می شوند مانند وام های پرداختنی بلند مدت .
بدهی ها در ترازنامه بر اساس ماهیتشان به کوتاه مدت و بلند مدت نیز دسته بندی می شوند :
- بدهی ها و دیگر اسناد پرداختنی در درجه اول شامل بدهی به تامین کنندگان و پیمانکاران و خرید های نسیه می باشد . حساب های پرداختنی ناچیز در این قسمت ترازنامه گزارش می شوند .
- استقراض های کوتاه مدت معمولا شامل اضافه برداشت بانکی و وام های بانکی کوتاه مدت با یک برنامه بازپرداخت کوتاه مدت کمتر از ۱۲ ماه است .
- استقراض بلند مدت وام که به بیش از یک دوره مالی یا یک سال می باشند که بازپرداخت آنها به بیش از یک سال نیاز می باشد در دسته بلند مدت دسته بندی می شوند .
- مالیات پرداختی نیز در قسمت بدهی های ترازنامه در یک سطر جداگانه گزارش می شود .
بدهی های جاری ممکن است شامل:
- بخش فعلی بدهی های بلند مدت
- بدهی بانکی
- سود قابل پرداخت
- اجاره ، مالیات ، آب و برق و ….
- دستمزد قابل پرداخت
- پیش پرداخت به خریداران
- سود سهام پرداختنی
بدهی های بلند مدت نیز شامل :
- سود و اصل اوراق قرضه صادر شده
- میزان بازخرید کارمندان : مقدار وجهی که برای بازخرید کارمندان مورد نیاز است
- مالیات معوق : مالیاتی که محاسبه شده است اما هنوز پرداخت نشده است و اصولا تا انتهای دوره بعد برای پرداخت زمان دارد
۳- حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام آن چیزی است که مالکان آن سرمایه گذاری کردنه اند و به عبارتی میزان سرمایه اولیه آن کسب کار است که تحت سرفصلی جدا در ترازنامه گزارش می شود . حقوق صاحبان سهام معمولا از تفریق کل دارایی ها از کل بدهی ها به دست می آید . همچنین حقوق صاحبان سهام تعهد واحد تجاری به مالکانش را نشان می دهد .
حقوق صاحبان سهام در ترازنامه تحت دسته بندی زیر ارائه می شود :
- سهم سرمایه هر شریک که در موسسه سرمایه گذاری نموده اند
- سود انباشته شامل سود خالص یا زیان خالص که پس از توزیع بین صاحبان سهام در قالب سود سهمی باقی مانده است .
- تغییر ارزش دارایی ها و یا مازاد خالص از تغییر ارزش پول ، اتموال ، ماشین آلات و تجهیزات به طور مستقیم در حقوق صاحبان سهام نوشته می شود .
برخی از حقوق صاحبان سهام عبارتند از :
- سود انباشته
- سهام خزانه : سهام یک شرکت که در وهله اول صادر شده و یا بازخرید گردیده است
استدلال – چرا ترازنامه همیشه در تعادل می باشد ؟
ترازنامه به شیوه ای تهیه می شود که همیشه مجموع دارایی های یک موسسه با مجموع بدهی ها و حقوق صاحبان سهام آن موسسه برابر می باشد .
دارایی های یک نهاد ممکن از از منابع داخلی (مانند سهم سرمایه شرکا و …)و یا از اعتبار خارجی (مانند وام بانکی ، بستانکاران تجاری و …)تامین شود، از آنجا که مجموع دارایی های یک کسب و کار باید با میزان سرمایه گذاری توسط صاحبان (یعنی از قالب سرمایه و یا سود خارج نیست ) و همچنین هرگونه استقراض برابر می شود به عبارت دیگر مجموع دارایی های یک کسب و کار باید با مجموع بدهی ها و حقوق صاحبانش برابر باشد .
این موضوع معادله اصلی حسابداری را به ما یادآوری می نماید ؛
داراییها = بدهی ها + حقوق صاحبان سهام
هدف و اهمیت
صورت وضعیت مالی به استفاده کنندگان صورت های مالی کمک می کند سلامت مالی یک موسسه را ارزیابی نمایند .هنگامی که ترازنامه در بیش از یک دوره مالی تهیه و تجزیه و تحلیل شود می تواند روند اساس موقعیت مالی یک موسسه را نشان دهد این کار در تعیین وضعیت ریسک نقدینگی واحد تجاری ، ریسک مالی، ریسک اعتباری و ریسک گسب کار موثر می باشد و هنگامی که ترازنامه با دیگر رقبا مقایسه شود می تواند نشان دهنده مشکلات بالقوه و یا زمینه های مشکل را روشن سازد و خط مشی های لازم برای بهبود بیشتر سازمان را مشخص کند .همچنین ترازنامه به مدیران کمک می نماید که میزان و زمان نوسانات در آینده واحد تجاری را پیش بینی نمایند .
در زیر یک مثال از ترازنامه تحت استاندارد حسابداری آورده شده است .
یادداشتهای توضیحی در صورتهای مالی
یادداشتهای توضیحی: یادداشتهای توضیحی و صورتهای مالی اساسی یک مجموعه بهم‌پیوسته می‌باشند. نقش یادداشتهای توضیحی، برجسته نمودن و تشریح اقلام مندرج در صورتهای مالی اساسی است. افشای اطلاعات در یادداشتهای توضیحی، نمی‌تواند ارائه نادرست یا حذف اطلاعات در صورتهای مالی اساسی را تصحیح یا توجیه کند.
 |
نمونه یادداشت های توضیحی صورت مالی |
شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………….( سهامی خاص )
یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی
برای سال مالی منتهی به ۲۹اسفند ماه ۱۳×۲
۱- تاریخچه فعالیت شرکت :
۱- ۱ کلیات :
به موجب قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب روستایی مصوب ۱۲/۰۹/۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………..( سهامی خاص ) در تاریخ ۰۰ /۰۰ / XX 13 تاسیس و طی شماره …………… مورخ ۰۰ /۰۰ /XX 13به ثبت رسیده است . مرکز اصلی شرکت شهرستان**** می باشد و در حال حاضر با تعداد ** روستا و*** مشترک مشغول به فعالیت می باشند .
۲-۱ فعالیتهای اصلی شرکت
موضوع فعالیت شرکت طبق ماده ۵ اساسنامه عبارت است از :
الف – مطالعه و ایجاد تاسیسات مربوط به تامین ، انتقال و توزیع آب آشامیدنی روستایی .
ب – مطالعه و اجرای طرحهای دفع بهداشتی فاضلاب روستایی ( اعم از جمع آوری ، انتقال و تصفیه )
ج – نگهداری و بهره برداری از تاسیسات مرتبط با آب آشامیدنی روستایی نظیر چاهها ، آبگیرها ، تصفیه خانه ها ، مخازن ، ایستگاههای پمپاژ ، خطوط انتقال ، سیستمهای کنترل و شبکه های توزیع .
د – نگهداری و بهره برداری از تاسیسات عمومی دفع بهداشتی فاضلاب روستایی احداث شده .
ه – مرمت ، بازسازی و توسعه شبکه ها و تاسیسات آب آشامیدنی و تاسیسات عمومی دفع بهداشتی فاضلاب روستایی و حفاظت از حریم آنها .
و – تامین آب آشامیدنی در شبکه های روستایی بر اساس استانداردهای مصوب .
ز – انجام سایر امور محول مرتبط با وظایف شرکت .
۳-۱ وضعیت اشتغال
متوسط تعداد کارکنان دائم و موقت طی سال به شرح زیر بوده است :
شــــــــرح
سـال ۲×۱۳
سـال ۱×۱۳
کارکنان دائم
کارکنان موقت
ضمنا تعداد …………. نفر آبدار به صورت پیمانی با شرکت همکاری دارند .
شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………….( سهامی خاص )
یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی
برای سال مالی منتهی به ۲۹اسفند ماه ۱۳×۲
۲مبنای تهیه صورتهای مالی :
بر اساس تبصره ۲ ماده ۱ قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب روستایی تاسیسات ، ماشین آلات و دیگر اموال و وسایل مورد نیاز این شرکتها به قیمت ارزش دفتری از اموال جهاد سازندگی منفک و در دفاتر ثبت شده است و مبنای تهیه صورتهای مالی بعد از تاریخ تشکیل بهای تمام شده تاریخی می باشد .
– ۳خلاصه اهم رویه های حسابداری:
۱-۳ موجودیهای مواد و کالا :
موجودیهای مواد و کالا به ( اقل بهای تمام شده یا قیمت بازار ) تک تک اقلام / گروههای اقلام مشابه ارزشیابی می شود . در صورت فزونی بهای تمام شده نسبت به خالص ارزش فروش ، ما به التفاوت به عنوان ذخیره کاهش ارزش موجودی شناسائی می شود . بهای تمام شده موجودیها با بکار گیری روشهای زیر تعیین می گردد :
شرح موجودیها
روش محاسبه بهای تمام شده
مواد اولیه و بسته بندی
میانگین موزن
کالای در جریان ساخت
میانگین موزن
کالای ساخته شده
میانگین موزن
قطعات و لوازم یدکی
میانگین موزن
۲ – ۳ سرمایه گذاریها :
– سرمایه گذاریهای بلند مدت به بهای تمام شده پس از کسر هر گونه ذخیره بابت کاهش دائمی در ارزش هر یک از سرمایه گذاریها ارزشیابی می شود . درآمد حاصل از سرمایه گذاریهای بلند مدت هنگام تحقق ( تصویب سود توسط شرکت سرمایه پذیر ) شناسایی می شود .
– آن گروه از سرمایه گذاریهای سریع المعامله در بازار که به عنوان دارائی جاری طبقه می شود به اقل بهای تمام شده و خالص ارزش دفتری مجموع سرمایه گذاریها و سایر سرمایه گذاریهای جاری به اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش هر یک از سرمایه گذاریها ارزشیابی می شود .
شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………….( سهامی خاص )
یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی
برای سال مالی منتهی به ۲۹اسفند ماه ۱۳×۲
۳-۳ داراییهای ثابت مشهود :
داراییهای ثابت مشهود بر مبنای بهای تمام شده ثبت می شوند . مخارج غیر مستمر ، تعمیرات اساسی که باعث افزایش قابل ملاحظه در ظرفیت یا عمر اقتصادی دارایی یا بهبود اساسی در کیفیت تولید می گردد در صورت اهمیت به عنوان مخارج سرمایه ای محسوب و طی عمر مفید جدید دارایی مربوط مستهلک می شود . مخارج تعمیرات عادی که منافع حاصل از خدمات دارایی ثابت را افزایش نمی دهد و برای حفظ و نگهداری دارایی در وضعیت عادی انجام می شود در دوره وقوع به حساب هزینه های جاری ( مرکز هزینه مربوط ) ثبت می گردد . سود یا زیان حاصل از فروش داراییها یا کنارگذاری و یا مسلوب المنفعه شدن آن معادل خالص ارزش دفتری منهای حاصل فروش به حساب سود یا زیان منظور می گردد . اموال ، ماشین آلات و تجهیزات ایجاد یا خریداری شده از محل منابع طرحهای عمرانی و یا سایر کمکهای دولت یا مردم در صورت اطمینان از احراز شرایط تا قبل از اتمام طرح تحت عنوان داراییهای در جریان تکمیل در حسابها منعکس و پس از اتمام طرح و آغاز بهره برداری به حساب اموال و ماشین آلات و تجهیزات شرکت ( حسب مورد ) منظور می گردد .
۲-۳-۳ – دارائیهای ثابت شرکت با توجه به ماده ۶۲ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۲ بر اساس دستورالعمل صادره توسط شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور مورد تجدید ارزیابی قرار گرفته و نتیجه در صورتهای مالی سال ۱۳۸۲ منعکس گردیده است .
۳-۳-۳- استهلاک دارائیهای ثابت با توجه به عمر مفید برآوردی دارائیهای مربوط (د و با در نظر گرفتن آیین نامه استهلاک موضوع ماده ۱۵۱ قانون مالیتهای مستقیم مصوب اسفند ماه ۱۳۶۶ و اصلاحیه بعدی آن ) بر اساس نرخها و روشهای زیر محاسبه میشود :
دارایی
نرخ استهلاک
روش استهلاک
ساختمانها و مستحدثات
تاسیسات فرایند تولید
تاسیسات فروش
ماشین آلات
وسائط نقلیه
تجهیزات
اثاثه و منصوبات
۱۰ و ۲۰ ساله
۸ و ۱۰ و ۳۰ ساله
۵ ساله
۴ و ۵ ساله
۵ ساله
۵ ساله
۵ ساله
مستقیم
مستقیم
مستقیم
مستقیم
مستقیم
مستقیم
مستقیم
– برای اموال و ماشین آلات و تجهیزاتی که در خلال ماه تحصیل و مورد بهره برداری قرار می گیرند ، استهلاک از اول ماه بعد محاسبه و در حسابها منظور می گردد .
شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………….( سهامی خاص )
یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی
برای سال مالی منتهی به ۲۹اسفند ماه ۱۳×۲
– استهلاک آن دسته از داراییها که به بهره برداری رسیده و بهره برداری از آن متوقف شده معادل ۳۰ % نرخ استهلاک جدول بالا منعکس و دارایی مذکور در سایر داراییها طبقه بندی و استهلاک از قیمت تمام شده دارایی کسر می شود ، یا استفاده نگردیده اند مشمول استهلاک نمی باشند .
– هزینه های تامین منابع سرمایه ای در طول دوره ساخت ( یا قرارداد مشارکت مدنی ) به حساب داراییها منظور شده و هزینه های سود تضمین شده تسهیلات پس از آغاز بهره برداری ( یا عقد قرارداد فروش اقساطی ) به حساب هزینه های مالی دوره منظور می گردد .
۴-۳ مخارج تامین مالی
مخارج تامین مالی به عنوان هزینه سال شناسایی می شود به استثنای مخارجی که مستقیما قابل انتساب به ساخت ( داراییهای واجد شرایط ) است .
۵ – ۳ تسعیر ارز
داراییهای ارزی به نرخ مورد عمل ارز در تاریخ ترازنامه به ریال تسعیر و سود و زیان تحقق یافته در حساب سود و زیان همان سال منظور میگردد .
سود یا زیان حاصل از تسعیر ارز بدهیها و داراییهای غیر جاری به حساب هزینه یا درآمد سنوات آتی منتقل می گردد .
۶-۳ قراردادهای اجاره به شرط تملک و خرید اقساطی
در مواردی که تحصیل دارائیها از طریق اجاره به شرط تملک یا خرید اقساطی صورت می گیرد این نوع معاملات عینا مانند خرید قطعی دارائی ثابت تلقی شده و ارزش آنها معادل خرید نقدی در حساب منعکس می شود . هزینه های مالی ناشی از قراردادهای مزبور به حساب سود و زیان هر سال منظور می گردد .
۷-۳ ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان :
ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان بر اساس یک ماه آخرین حقوق و مزایای مترتبه شغل مانند ( امتیاز فردی و شغلی ، سرپرستی ، سختی کار و فوق العاده حق جذب ) هر یک ا ز کارکنان بر اساس هر سال خدمت آنان محاسبه و در حسابها منظور می گردد .
۸-۳ شناسایی درآمد و هزینه :
با توجه به فرض تعهدی حاکم در حسابداری ، درآمدها به محض تحقق و هزینه ها به محض تحمل بدون توجه به جریان ورود و خروج وجه نقد شناسایی می شود .
شرکت آب و فاضلاب روستایی استان ………….( سهامی خاص )
یادداشتهای توضیحی صورتهای مالی
برای سال مالی منتهی به ۲۹اسفند ماه ۱۳×۲
۹-۳ روش شناخت درآمد پیمانها :
پروژه هایی که در آنها شرکت به عنوان پیمانکار طرف قرارداد می باشد درآمد بر اساس روش درصد پیشرفت ( تکمیل کار ) شناسایی می شود .
۱۰- ۳ کمکهای مردمی ، هدایا و منابع طرحهای عمرانی برای توسعه :
درصورت اطمینان از شرایط احراز آن دسته از کمکها و هدایای مردمی / منابع طرحهای عمرانی که بدون دریافت ما به ازای بلاعوض در اختیار شرکت قرار می گیرد به عنوان ” سرمایه اهدایی ” و طرحهای عمرانی که انتقال مالکیت آن محرز بوده و ما به ازای آن در قالب تسهیلات بلند مدت مطالبه خواهد شد تحت سر فصل ” بدهیهای بلند مدت ” انعکاس یافته است و کمکهایی که برای جبران هزینه ها و یا زیان گذشته و یا به کمک درآمد عملیاتی پرداخت شده مستقیما به حساب سود و زیان جاری منظور می گردد .
۱۱- ۳ قیمت گذاری و زیان ناشی از اعمال سیاستهای دولت :
قیمت گذاری کالا و خدمات در شرکتهای آب و فاضلاب در چارچوب نظام تعرفه ای و تحت کنترل و نظارت دولت می باشد . این امر علاوه بر کاهش درآمدها منجر به کاهش منابع سرمایه ای برای فعالیتهای توسعه شرکتها می گردد و دولت در قالب طرحهای عمرانی به صورت بلاعوض یا وام و تسهیلات در اختیار شرکتها قرار می دهد . بر اساس ماده ۴۰ قانون برنامه و بودجه مالکیت اموال و داراییهای حاصل از اجرای طرحهای عمرانی غیر انتفاعی بر اساس در خواست بهره بردار و تصویب هیات محترم دولت به این شرکتها منتقل می گردد که ارزش داراییهای انتقالی به عنوان سرمایه اهدایی در حقوق عمومی منعکس می گردد .
۱۲-۳ معافیت مالیاتی :
طبق تبصره ۲ ماده ۲ قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب روستایی مورخ ۱۲/۰۹/۱۳۷۴ این شرکتها از پرداخت مالیات معاف بوده و از این بابت ذخیره ای در حسابها منظور نمی گردد .
۱۳-۳ حقوق مشترکین :
– حق انشعاب: وجوهی که مشترکین برای برخورداری از خدمات آب روستایی و دفع فاضلاب به شرکت پرداخت می نمایند پس از برقراری امکان خدمات از سوی شرکت به عنوان منبع سرمایه ای شناسایی و صد درصد آن تحت سرفصل حقوق عمومی (حق انشعاب ) ثبت می گردد . این حساب قابل تقسیم یا تبدیل به سهام یا قابل صرف برای جبران زیان عملیاتی نبوده و به عنوان حقوق عمومی تلقی می گردد و صرفا وقتی منابع جدیدی تکافوی بازخرید انشعاب را در دوره مالی ننماید ممکن است کاهش یابد .
– خودیاری ها و کمکهای بلاعوض خیرخواهانه که برای ساخت ابنیه ، تاسیسات و ماشین آلات مشخص یا تامین بخشی از منابع سرمایه ای اجرای طرحهای محلی از سوی افراد حقیقی یا حقوقی به شرکت می شود جزیی از حقوق عمومی تلقی می گردد .
محمد
